Τις τελευταίες ημέρες όλοι μιλούν για πιθανή αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν. Ο Τραμπ φαίνεται να εννοεί κάτι περισσότερο από απλή κατάπαυση πυρός, ενώ ο Νετανιάχου πιέζει για την εξόντωση του Αγιατολάχ Χαμενεΐ. Αλλά πώς ακριβώς λειτουργεί το σύστημα εξουσίας στο Ιράν; Ποιος έχει τον πραγματικό έλεγχο;
Ο “απόλυτος” ηγέτης και ο πρόεδρος
Στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκεται ο Αγιατολάχ – αυτή τη στιγμή ο Αλί Χαμενεΐ από το 1989. Τον διορίζει ένα συμβούλιο κληρικών και έχει απόλυτο έλεγχο σε όλα: κυβέρνηση, δικαιοσύνη, ΜΜΕ, στρατό. Είναι σαν να είναι ο “τελικός boss” σε όλες τις αποφάσεις.
Το Ιράν έχει και πρόεδρο – τώρα τον μεταρρυθμιστή Πεζεσκιαν – αλλά η εξουσία του είναι περιορισμένη. Είναι λίγο σαν να έχεις τον τίτλο του διευθυντή, αλλά όλες οι σημαντικές αποφάσεις παίρνονται από τον πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου.
Οι εκλογές; Υπάρχουν, αλλά το Συντηρητικό Συμβούλιο των Φρουρών αποκλείει όποιον θεωρεί “επικίνδυνο” για το σύστημα. Επίσης, μπορεί να βάλει βέτο σε νόμους που περνάει το κοινοβούλιο.
Οι Φρουροί: Το “κράτος μέσα στο κράτος”
Εδώ είναι το κλειδί για να καταλάβουμε το ιρανικό σύστημα. Οι Φρουροί της Επανάστασης (IRGC) δημιουργήθηκαν μετά την επανάσταση του 1979 και έχουν γίνει τεραστία δύναμη.
Φαντάσου να ελέγχουν το 20-40% της οικονομίας της χώρας! Κατασκευές, υποδομές, τεράστιες εταιρείες – όλα στα χέρια τους. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να προσφέρουν δουλειές και να κρατούν τον κόσμο ικανοποιημένο.
Δεν είναι όμως μόνο οικονομική η δύναμή τους:
- Φροντίζουν για την εσωτερική ασφάλεια
- Παρεμβαίνουν στρατιωτικά σε όλη τη Μέση Ανατολή
- Η πολιτοφυλακή Basij καταπνίγει τις διαδηλώσεις
- Η Δύναμη Κουντς (η πιο επίλεκτη μονάδα) κάνει τις “βρόμικες δουλειές” στο εξωτερικό
- Έχουν και δική τους υπηρεσία πληροφοριών!
Πώς κρατιέται στην εξουσία το καθεστώς
Δεν είναι μόνο η βία. Το σύστημα έχει μια πολύπλοκη στρατηγική:
Τα θετικά (για κάποιους):
- Μετά την επανάσταση έγιναν μεγάλα έργα υποδομής στην επαρχία
- Ηλεκτρικό ρεύμα, καθαρό νερό, νοσοκομεία, σχολεία
- Ο αλφαβητισμός υπερδιπλασιάστηκε
Τα προβλήματα:
- Η οικονομία δεν αντέχει – από 37 εκατομμύρια κάτοικοι το 1979, τώρα είναι 90 εκατομμύρια
- Οι αμερικανικές κυρώσεις, η διαφθορά και η κακοδιαχείριση έχουν τσακίσει τη χώρα
- Ακρίβεια και πληθωρισμός παντού
Όταν διαμαρτύρεται ο κόσμος:
- Ξυλοδαρμοί, συλλήψεις, εκτελέσεις
- Κατηγορίες για κατασκοπεία σε όποιον έχει δεσμούς με τη Δύση
- Αυστηρή λογοκρισία στα ΜΜΕ και τα social media
Υπάρχει αντιπολίτευση;
Με την κλασική έννοια, όχι. Οι μόνες πολιτικές παρατάξεις που επιτρέπονται είναι αυτές που αποδέχονται το θεοκρατικό σύστημα. Υπάρχουν τρεις “γεύσεις”:
- Υπερσυντηρητικοί (όπως ο Χαμενεΐ)
- Μετριοπαθείς συντηρητικοί (όπως ο πρώην πρόεδρος Ρουχανί)
- Μεταρρυθμιστές (όπως ο σημερινός πρόεδρος Πεζεσκιαν)
Οι διαφορές τους είναι περισσότερο στις αποχρώσεις παρά στην ουσία.
Τι θέλει ο κόσμος;
Η χαμηλή συμμετοχή στις εκλογές δείχνει την απογοήτευση. Οι άνθρωποι διαμαρτύρονται για:
- Οικονομικές δυσκολίες
- Περιοριστικούς νόμους
- Διαφθορά
- Κακή διαχείριση
Οι εθνοτικές μειονότητες (Κούρδοι, Μπαλούχοι, Άραβες) έχουν ιστορικά περιθωριοποιηθεί και δέχονται βίαιη καταστολή.
Η μεγαλύτερη πρόκληση ήρθε το 2022 με τις διαδηλώσεις μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί. Γυναίκες, νέοι και μειονότητες βγήκαν μαζικά στους δρόμους, αλλά η έλλειψη οργανωμένης αντιπολίτευσης και ο ασφυκτικός έλεγχος του κράτους δεν άφησαν περιθώρια για πραγματική αλλαγή.
Γιατί είναι δύσκολη η αλλαγή;
Το ιρανικό καθεστώς δεν είναι μια απλή δικτατορία. Είναι ένα σύνθετο σύστημα που συνδυάζει:
- Θρησκευτική νομιμοποίηση
- Οικονομικά συμφέροντα
- Στρατιωτική δύναμη
- Κοινωνικό έλεγχο
- Εξωτερική πολιτική (παρουσιάζεται ως προστάτης κατά του “ιμπεριαλισμού”)
Όλα αυτά δημιουργούν ένα δίκτυο εξουσίας που είναι δύσκολο να σπάσει από μέσα. Για αυτό και οι διεθνείς παρεμβάσεις γίνονται όλο και πιο έντονες…
