Αν, καταχρηστικά, μας ζητούσε κάποιος να χωρίσουμε τους ανθρώπους σε κατηγορίες, οι κατηγορίες θα μπορούσε να είναι οι εξής: οι πολύ άτυχοι, οι λίγο άτυχοι και οι τυχεροί.
Με οδηγό τη ρήση του Ντοστογιέφσκι “μονάχα ένα φοβάμαι: να είμαι ανάξιος της οδύνης και των μαρτυρίων μου”, οι κατηγορίες θα μπορούσαν να διαμορφωθούν και ως εξής : αυτοί που αδυνατούν να απεγκλωβιστούν από μια δυσλειτουργική ψευδαίσθηση, αυτοί που ζουν με μια λειτουργική ψευδαίσθηση και αυτοί που αντιλαμβάνονται τελικά ότι η δυσλειτουργία στη ζωή τους προέρχεται από μια ψευδαίσθηση.
Ο όρος ψευδαίσθηση αναφέρεται στο γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν με μια ταυτότητα, έναν εαυτό -το Εγώ- και νομίζουν ότι είναι ό,τι τους υποδεικνύει ο νους τους, ο οποίος καθοδηγείται από την αίσθηση της ανεπάρκειας.
Οι πολύ άτυχοι είναι εκείνοι που υποφέρουν, που περνάνε δύσκολες καταστάσεις στη ζωή τους, αλλά που δεν μπορούν να τις υπερβούν. Είναι η πραγματοποίηση του φόβου του Ντοστογιέφσκι. Ενώ τους τυχαίνουν αντίξοες συνθήκες διαβίωσης, δεν τους δίνονται τα αντίστοιχα μέσα (χρόνος, στήριξη, εκπαίδευση, αντοχές, κ.ά.) για να μπορέσουν να τις αντιμετωπίσουν.
Τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν οι τοξικομανείς (ναρκομανείς, αλκοολικοί), οι αυτόχειρες (τουλάχιστον όσοι αυτοκτονούν επειδή αισθάνονται ότι η ζωή τους έφτασε σε αδιέξοδο) και άλλοι. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους δεν φαίνεται να υπάρχει διέξοδος από τη δυσλειτουργική τους ψευδαίσθηση.
Οι λίγο άτυχοι είναι η κατηγορία που περιλαμβάνει τους περισσότερους από εμάς. Ζούμε μια ζωή μέτρια έως ικανοποιητική. Γενικά είμαστε δυστυχισμένοι, αλλά όχι τόσο ώστε να εμφανιστεί το κίνητρο για την προσωπική υπέρβαση. Η καθημερινότητα κυλάει λίγο-πολύ ομαλά, συμπεριλαμβανομένων των απρογραμμάτιστων συμβάντων, αλλά το δράμα δεν είναι συνεχές, ούτε πολύ έντονο.
Κάνουμε τα σχέδιά μας, προγραμματίζουμε τη ζωή μας και φροντίζουμε να μειώνουμε τα δυσάρεστα συναισθήματά μας μέσα από διάφορες δραστηριότητες. Επειδή ναι μεν υπάρχουν οι μικροκρίσεις, αλλά όχι η μεγάλη κρίση που θα μας κάνει να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο που βλέπουμε την πραγματικότητα, ζούμε όλη μας τη ζωή μέσα στην ψευδαίσθηση του εαυτού και του Εγώ. Οι συγκρούσεις, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα και η ψυχολογική καταπόνηση υφίστανται κανονικά (για άλλους λιγότερο, για άλλους περισσότερο), αλλά όλα αυτά δικαιολογούνται από φράσεις του τύπου “αυτά έχει η ζωή” ή “έτσι είναι ο άνθρωπος”.
Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκουν όσοι ζουν με μια λειτουργική ψευδαίσθηση, εν απουσία κάποιου κινήτρου που θα τους έκανε να δουν την πραγματικότητα χωρίς τα φίλτρα του Εγώ.
Οι τυχεροί είναι εκείνοι που αντιλαμβάνονται κάποια στιγμή ότι η δυσλειτουργία στη ζωή τους προέρχεται από μια ψευδαίσθηση και μια ευρύτερη παρερμηνεία της πραγματικότητας. Χρησιμοποιούν τον πόνο (παρόμοιας έντασης με αυτόν που βιώνουν οι πολύ άτυχοι) για να δυναμώσουν και να γίνουν πιο συνειδητοί. Ταυτόχρονα διαθέτουν τα μέσα για να εκμεταλλευτούν την κρίση που διανύουν προς όφελός τους.
Είναι αυτοί που περνάνε δύσκολες καταστάσεις στη ζωή τους, αλλά που ευτύχησαν να αποκτήσουν παράλληλα το απαραίτητο υπόβαθρο για να τις υπερβούν. Και επειδή το Εγώ μπορεί να σπεύσει να πει “μα όλοι περνάνε δύσκολες καταστάσεις κάποια στιγμή, εγώ να δεις τι έχω περάσει”, εννοούμε δύσκολες σε βαθμό που η καθημερινότητα να γίνεται αβίωτη και η ζωή γενικότερα ανυπόφορη.
Συνήθως είναι και αυτοί που ανακαλύπτουν τον τρόπο για το πώς μπορεί ο άνθρωπος να έχει μια καλύτερη υπαρξιακή εμπειρία. Και οι διδασκαλίες τους συγκλίνουν πάντα προς την ίδια κατεύθυνση: λιγότερη ταύτιση με τον νου ισούται με λιγότερο Εγώ και περισσότερη εσωτερική γαλήνη.
