Η Μέση Ανατολή σε φλόγες – και η παγκόσμια κοινότητα στην άκρη του γκρεμού

Του Δημήτρη Κ. Λυγερού

Η ιστορία επαναλαμβάνεται, λένε. Κι όμως, κάθε φορά είναι πιο επικίνδυνη. Η Μέση Ανατολή βρίσκεται για ακόμη μία φορά στο επίκεντρο της παγκόσμιας αστάθειας, αλλά αυτή τη φορά το τεντωμένο σχοινί πάνω στο οποίο ισορροπεί η διεθνής κοινότητα μοιάζει πιο λεπτό από ποτέ.

Το βράδυ της Δευτέρας, οι εικόνες από την επίθεση στην αμερικανική βάση Al Udeid στο Κατάρ δεν ήταν απλώς μία ακόμη «εξέλιξη» στον πολύπλοκο γεωπολιτικό καμβά της περιοχής. Ήταν, κατά κοινή παραδοχή, το σήμα για μια νέα φάση. Το Ιράν –παρά τις προειδοποιήσεις, τις εκκλήσεις και τις επιφυλάξεις– έκανε πράξη τα λόγια του και απάντησε ευθέως στην αμερικανική εμπλοκή με πυραύλους.

Μέχρι πρότινος, οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να κρατήσουν έναν βηματισμό ελεγχόμενης απόστασης από τη φωτιά Ισραήλ-Ιράν. Το βράδυ της Κυριακής όμως, με τα δικά τους πλήγματα σε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, έκαναν το βήμα που φαντάζονταν όλοι, φοβόντουσαν αρκετοί, αλλά ελάχιστοι περίμεναν ότι θα γίνει τόσο γρήγορα.

Το Ιράν, όπως ήταν φυσικό, αντέδρασε. Η αεροπορική βάση στο Κατάρ δεν ήταν ένας τυχαίος στόχος. Ήταν ένα μήνυμα – προς την Ουάσινγκτον, προς το Τελ Αβίβ, προς τους συμμάχους τους, αλλά και προς τον αραβικό κόσμο που χρόνια τώρα χορεύει μεταξύ ουδετερότητας και σιωπηρής ανοχής.

Το Κατάρ, μια χώρα που εδώ και χρόνια προσπαθεί να ισορροπήσει πάνω σε ένα περίπλοκο πλέγμα σχέσεων με όλους, καταδικάζει την επίθεση ως «κατάφωρη παραβίαση» της κυριαρχίας του. Και δεν έχει άδικο. Όμως, μήπως η συμμετοχή του στον συνασπισμό με τις ΗΠΑ –έστω και υπόρρητα– δεν το καθιστά εξ αρχής μέρος της εξίσωσης; Οι εξελίξεις στη γεωπολιτική σπάνια αφήνουν χώρο για την πολυτέλεια της «ουδέτερης περιοχής».

Το Ιράν, παρά την επιθετική στάση του, φαίνεται να βρίσκεται μπροστά σε ένα επικίνδυνο δίλημμα. Να συνεχίσει την κλιμάκωση, διακινδυνεύοντας γενικευμένη σύρραξη με τις ΗΠΑ, ή να επιστρέψει σε ένα τραπέζι διαπραγματεύσεων που έχει πλέον τραυματιστεί σοβαρά από τα χτυπήματα. Ο λαός του, ήδη πιεσμένος από τις κυρώσεις και τα εσωτερικά προβλήματα, δεν μπορεί να αντέξει μια ολοκληρωτική σύγκρουση.

Κι ενώ οι πύραυλοι αλλάζουν πορείες πάνω από την άμμο της Μέσης Ανατολής, η Ευρώπη προσπαθεί απεγνωσμένα να βρει τον ρόλο της. Μετά τη Γενεύη, οι διπλωματικές δηλώσεις ήταν πολλές – και γεμάτες καλές προθέσεις. Όμως, σε έναν πόλεμο με στρατηγικά συμφέροντα, ενέργεια, θρησκευτικά μίση και πυρηνικά στην εξίσωση, οι καλές προθέσεις συχνά δεν αρκούν.

Ο Ιταλός Ταγιάνι πρότεινε η Ρώμη να γίνει γέφυρα. Ο Γάλλος Μπαρό δήλωσε πως μόνο οι διαπραγματεύσεις μπορούν να περιορίσουν πραγματικά το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Οι δηλώσεις τους, αν και συνετές, μοιάζουν με φωνές μέσα σε καταιγίδα. Ο Ιρλανδός Tanaiste Simon Harris το είπε πιο καθαρά: «Μη χρήσιμη παρέμβαση» χαρακτήρισε την αμερικανική επίθεση. Και ίσως είναι η πρώτη φορά που η Ευρώπη, έστω διστακτικά, ψελλίζει ανοιχτά διαφωνία με την Ουάσινγκτον.

Αλλά όλα καταλήγουν σε ένα ερώτημα: Πόσο πιο βαθιά μπορεί να βυθιστεί η Μέση Ανατολή πριν η διεθνής κοινότητα αποφασίσει ότι δεν υπάρχουν πια περιθώρια για στρατιωτικές επιδείξεις; Γιατί αν συνεχίσουμε με αυτή τη λογική των πυραύλων, των αντίποινων και των «μηνυμάτων», δεν θα αργήσει η στιγμή που η κατάσταση δεν θα είναι πια ελέγξιμη.

Το τραπέζι των διαπραγματεύσεων είναι ακόμα εκεί. Όχι γιατί όλοι το θέλουν, αλλά γιατί καμία άλλη επιλογή δεν υπόσχεται κάτι διαφορετικό από χάος. Η Ευρώπη πρέπει να μιλήσει πιο δυνατά. Και οι ΗΠΑ να θυμηθούν ότι ο ρόλος του ηγέτη δεν είναι μόνο η δύναμη – είναι και η ευθύνη.

Διαφορετικά, σε λίγες εβδομάδες θα γράφουμε για τους πρώτους μαζικούς νεκρούς – και τότε, κάθε διπλωματική ευκαιρία θα είναι απλώς μια χαμένη υπόσχεση.

Ο Δημήτρης Κ. Λυγερός είναι διεθνολόγος και πολιτικός αρθρογράφος με ειδίκευση στη γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής.