Σχεδόν είκοσι χρόνια τώρα, η Χαμάς κρατάει στα χέρια της τη Λωρίδα της Γάζας. Κι όμως, ελάχιστοι θα φανταζόντουσαν πως αυτό το ισλαμιστικό κίνημα θα κατάφερνε να τινάξει στον αέρα την ευαίσθητη ισορροπία της Μέσης Ανατολής με μια και μόνη επίθεση.
Τον Οκτώβριο του 2023, οι μαχητές της οργάνωσης εισέβαλαν στο νότιο Ισραήλ σε μια επιχείρηση που σκότωσε σχεδόν 1.200 ανθρώπους. Πάνω από 200 όμηρους πήραν μαζί τους πίσω στη Γάζα. Το Ισραήλ κήρυξε πόλεμο με δηλωμένο στόχο να εξαλείψει τη Χαμάς από τον χάρτη. Σήμερα, τουλάχιστον 56.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους, σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας της Γάζας που ελέγχει η ίδια η Χαμάς. Μια ανακωχή που συμφωνήθηκε τον Ιανουάριο του 2025 έσπασε τον Μάρτιο, και από τότε όλες οι προσπάθειες για νέα συμφωνία πέφτουν στο κενό.
Δεκάδες χώρες, ανάμεσά τους και οι ΗΠΑ, έχουν χαρακτηρίσει τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση. Κάποιες πάλι βάζουν αυτή την ταμπέλα μόνο στο στρατιωτικό της σκέλος. Η Ουάσινγκτον έχει δεσμευτεί να στείλει δισεκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτική βοήθεια προς το Ισραήλ από την αρχή του πολέμου, παραμένοντας ο κύριος προμηθευτής όπλων της ισραηλινής κυβέρνησης.
Το Ιράν και οι σύμμαχοι του δικτύου
Ο σημαντικότερος σύμμαχος της Χαμάς στην περιοχή είναι το Ιράν, αν και η Τουρκία της παρέχει σοβαρή οικονομική και πολιτική στήριξη. Το Κατάρ φιλοξενεί το πολιτικό γραφείο της οργάνωσης και της δίνει και χρηματοδότηση – κάτι που το Ισραήλ γνωρίζει και το ανέχεται. Η Χαμάς είναι ένα κομμάτι του λεγόμενου «άξονα της αντίστασης» του Ιράν, ένα περιφερειακό δίκτυο αντι-ισραηλινών συμμάχων που περιλαμβάνει την Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ, τη Χεζμπολάχ του Λιβάνου, τους Χούθι της Υεμένης και διάφορες πολιτοφυλακές στο Ιράκ και τη Συρία. Αυτές οι διασυνδέσεις κάνουν πολλούς ειδικούς ασφαλείας να φοβούνται πως ο πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς μπορεί να κατακλύσει όλη την περιοχή σε μια ευρύτερη σύγκρουση.
Το αντίπαλο κόμμα της Χαμάς, η Φατάχ, που κυριαρχεί στην Παλαιστινιακή Αρχή και κυβερνά τη Δυτική Όχθη, έχει επίσημα απαρνηθεί τη βία – έστω και αν δεν έχει πάντα τηρήσει αυτό το όρκο σε περιόδους έντασης. Η διχόνοια στην παλαιστινιακή ηγεσία και η αμετακίνητη εχθρότητα της Χαμάς προς το Ισραήλ είχαν ήδη μειώσει τις πιθανότητες για σταθερότητα στη Γάζα πριν ξεσπάσει ο σημερινός πόλεμος, που έχει βυθίσει την περιοχή σε ακόμη μεγαλύτερη απόγνωση.
Από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στις ρουκέτες
Η Χαμάς – ακρωνύμιο για «Χαράκατ αλ-Μουκαουάμα αλ-Ισλαμίγια» («Ισλαμικό Κίνημα Αντίστασης») – ιδρύθηκε από τον Σεΐχη Αχμέντ Γιασίν, έναν Παλαιστίνιο κληρικό που έγινε ακτιβιστής σε τοπικά παραρτήματα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας αφού αφιέρωσε τα νεανικά του χρόνια σε ισλαμικές σπουδές στο Κάιρο. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, ο Γιασίν κήρυττε και έκανε φιλανθρωπική δουλειά στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, που το Ισραήλ κατέλαβε μετά τον Εξαήμερο Πόλεμο του 1967.
Ο Γιασίν ίδρυσε τη Χαμάς ως πολιτικό βραχίονα της Αδελφότητας στη Γάζα τον Δεκέμβριο του 1987, μετά το ξέσπασμα της πρώτης ιντιφάντα, της παλαιστινιακής εξέγερσης ενάντια στην ισραηλινή κατοχή. Τότε, σκοπός της Χαμάς ήταν να εμπλακεί σε βία κατά των Ισραηλινών για να αποκαταστήσει την παλαιστινιακή υποστήριξη προς την Αδελφότητα, που έχανε πολιτική δύναμη υπέρ της Παλαιστινιακής Ισλαμικής Τζιχάντ, μιας οργάνωσης της Γάζας υπό ιρανική χορηγία που είχε ξεκινήσει τρομοκρατικές επιχειρήσεις εναντίον του Ισραήλ.
Χάρτης μίσους και “μετριοπάθεια”
Το 1988, η Χαμάς δημοσίευσε τον καταστατικό της χάρτη, ζητώντας τη δολοφονία των Εβραίων, την καταστροφή του Ισραήλ και την ίδρυση μιας ισλαμικής κοινωνίας στην ιστορική Παλαιστίνη. Σε μια προσπάθεια να φανεί πιο μετριοπαθής, η Χαμάς παρουσίασε το 2017 ένα νέο κείμενο που έβγαλε τις ρητές αναφορές στη δολοφονία Εβραίων, αλλά εξακολουθούσε να αρνείται να αναγνωρίσει το Ισραήλ. Ο αναθεωρημένος χάρτης άφηνε και να εννοηθεί πως η Χαμάς θα μπορούσε να δεχτεί ένα μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος στα σύνορα πριν τον Εξαήμερο Πόλεμο – που είναι γενικά διεθνώς αναγνωρισμένα ως τα σύνορα της Δυτικής Όχθης και της Γάζας. Το νέο κείμενο έλεγε μόνο πως το ζήτημα θα έπρεπε να εξαρτηθεί από «εθνική συναίνεση».
Η Χαμάς χρησιμοποίησε για πρώτη φορά βομβιστές αυτοκτονίας τον Απρίλιο του 1993, πέντε μήνες πριν ο αρχηγός της ΟΑΠ Γιάσερ Αραφάτ και ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Γιτζάκ Ραμπίν υπογράψουν τις Συμφωνίες του Όσλο. Το ιστορικό σύμφωνο δημιούργησε περιορισμένη αυτοδιοίκηση για μέρη της Δυτικής Όχθης και της Γάζας υπό μια νέα οντότητα που ονομάστηκε Παλαιστινιακή Αρχή. Η Χαμάς καταδίκασε τις συμφωνίες, όπως και την αμοιβαία αναγνώριση της ΟΑΠ και του Ισραήλ.
Το 1997, οι ΗΠΑ χαρακτήρισαν τη Χαμάς ξένη τρομοκρατική οργάνωση. Το κίνημα πρωτοστάτησε στην βίαιη αντίσταση κατά τη διάρκεια της δεύτερης ιντιφάντα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αν και η Τζιχάντ και η πολιτοφυλακή Τανζίμ της Φατάχ ήταν επίσης υπεύθυνες για βία κατά των Ισραηλινών.
Ηγεσία στο σκοτάδι
Η Χαμάς διαθέτει μια σειρά ηγετικών σωμάτων που επιτελούν διάφορες πολιτικές, στρατιωτικές και κοινωνικές λειτουργίες. Η γενική πολιτική καθορίζεται από ένα συμβουλευτικό σώμα στην εξορία, που συχνά ονομάζεται πολιτικό γραφείο. Τοπικές επιτροπές διαχειρίζονται καθημερινά ζητήματα στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη.
Όπως έγραψε ο Steven A. Cook του CFR, «ο ρυθμός με τον οποίο το Ισραήλ δολοφονεί ηγέτες της Χαμάς έχει καταστήσει όλο και πιο δύσκολο να προσδιοριστεί ποιος είναι υπεύθυνος στον θύλακα».
Το μέλλον παραμένει θολό. Η Γάζα βρίσκεται σε ερείπια, η ηγεσία της Χαμάς αποδεκατίζεται, και κανείς δεν ξέρει ποιος θα αναλάβει τη διακυβέρνηση όταν – και αν – ο πόλεμος τελειώσει.
ΦΩΤΟ: Ashraf Amra/Anadolu Agency/Getty Images
